جزیره علم

چند روز پیش مرد جوانی برای مشکلات تنفسی ناشی از آلودگی بالای شهری مراجعه کرد. رنگش بد جوری پریده بود در حد زرد کمرنگ. حساس شدم تا علت آن را پیدا کنم. خودم حدسی زدم و سؤالات کلیدی را پرسیدم:

1.          چند وقت است رنگت این طوری زرد شده؟ کسی به شما گفته که چرا رنگ پریده شده ای؟

-          چند ماهی می شه، حدود 4-5 ماهه.

2.         وزن کم کرده ای در این ماه یا چند ماه گذشته؟

-         چرا، حدود 5 ماهه که وزنم کم شده.

3.         صبحها دهانت بو نمی دهد؟ غذا که می خوری، ترش نمی کنی؟

-         چرا، خیلی وقته، ولی پی اش را نگرفته ام.

4.         آزمایش میکروب معده انجام دادی؟

-         نه.

5.         گاهی مدفوع سیاه رنگ داشته ای؟

-         چرا، گاهی مدفوعم سیاهرنگه، مگر اشکالی داره؟

6.         دود چی؟ سیگار یا قلیان می کشی؟

-         دود اصلاً نه ولی گاهی قلیان می کشم، سیگاری نیستم.

7.         چه شغلی داری؟ با رنگ و تزریق پلاستیک سر و کاری داری؟

-         خیلی شغل عوض کرده ام، ولی الان حدود شش ماهیه تزریق پلاستیک دارم ظروف 4 لیتری و 10 لیتری پلاستیکی می زنیم، کارگاه خودمه، کارگاه 5-6 نفری، چطور؟

8.         جنس مرد، دود چه قلیان چه سیگار، و کار با رنگ یا تزریق پلاستیک می تواند خیلی مهم باشد، شاید یک بیماری بد، حتماً باید این چند تا آزمایش را هر چه زودتر انجام دهی و جوابش را برایم بیاوری یا جوابش را ببری پیش دکتر متخصص گوارش. برای این که بدون نوبت تو را ببیند این برگه معرفی را می نویسم. همین هفته برو.

حال به تحلیل این مورد واقعی از بیماریابی (screening) می پردازم:

کاهش وزن غیر قابل توجیه در مدت زمانی مشخص می تواند علل مهم پزشکی داشته باشد. سرطان (cancer) و خونریزی دستگاه گوارشی (gastrointestinal bleeding) از مهمترین و فراوانترین علتها هستند.

خونریزی دستگاه گوارشی می تواند سه گونه باشد: از مری، از معده، از روده ها. خونریزی از مری غالباً رنگ قرمز روشن یا تیره مایل به قهوه ای دارد و به صورت استفراغ خونی یا بالاآرودن خون می باشد. خونریزی از انتهای مری و معده و اثنی عشر و ابتدای روده باریک بیشتر به صورت مدفوع سیاه رنگ (مانند قیر) است زیرا آهن خون در تماس با اسید و آنزیمها اکسیده شده و سیاه می گردد. خونریزی از انتهای روده باریک و روده بزرگ اگر خفیف باشد معمولاٌ متوجه نمی شوند (مگر در آزمایش مدفوع) و اگر شدید باشند به صورت خون قرمز روشن همراه یا جدای از مدفوع دیده می شود. این بیمار خونریزی گوارشی دارد که احتمالاً از منشأ معده می باشد.

برگشت اسید معده به مری (gastro-esophagial reflax)، التهاب یا زخم گوارشی (gastritis or esophagitis) می توانند بروز سرطان مری یا معده را تسهیل کنند. علائم برگشت اسید به مری (ریفلاکس معدی) عبارتند از احساس ترش کردن یا مزه شوری یا تلخی در دهان به ویژه صبحها، بوی بد دهان و سوزش سر دل به ویژه بعد از غذا خوردن. ریفلاکس موجب تغییرات سلولی (dysplastic changes) در ابتدای معده و انتهای مری می شود که پیش درآمد سرطان هستند. البته وجود میکروب معده (هلیکوباکتر اچ پیلوری) می تواند روند التهاب یا زخم گوارشی را بدتر کند و به بروز سرطان معده یا مری منجر شود. به همین خاطر، ریشه کن کردن این میکروب برای درمان التهاب یا زخم الزامی است.

دود سیگار یا قلیان (smoking) می تواند به ایجاد سرطان معده، مری، ریه، مثانه و برخی از سرطانهای خون کمک کند. قلیان بیشتر از سیگار آسیب می رساند. در مردان، احتمال سرطان زایی دخانیات بیشتر از زنان است. وجود عوامل خطر (risk factors) دیگر می توانند شانس بروز سرطان را افزایش دهند: مردی که سیگار می کشد و با رنگ یا با لاستیک و پلاستیک سروکار  دارد شانس بیشتری برای گرفتن سرطان مثانه دارد. من به مرد سیگاری/قلیانی که با رنگ یا تزریق پلاستیک کار می کند می گویم قراره سرطان مثانه بگیری، نمی دانم چه وقت، ولی یا باید مرد نباشی یا دود نکشی یا کارت را عوض کنی! به مردی که سیگار/قلیان می کشد و میکروب معده (هلیکوباکترپیلوری) داشته و درمان نشده باشد می گویم قراره سرطان معده یا مری بگیری دیر یا زود، باید این میکروب را درمان کنی.

در برگه معرفی این بیمار نوشتم: همکار متخصص گوارش، بیمار حامل ورقه جهت بررسی و تأیید (gastric neoplasia, probably gastric adenocarcinoma) معرفی می گردد.

انتشار در جزیره علم در تاریخ 17/11/93 توسط دکتر سیدمهدی موحدابطحی